Przeszłość i teraźniejszość
Polska uzyskała pierwsze doświadczenia we współpracy transgranicznej jeszcze przed przystąpieniem do Unii, głównie w ramach Programu PHARE CBC. Od 2004 r. uczestniczyła na równych prawach z pozostałymi członkami Unii w realizacji programów Inicjatywy Wspólnotowej Interreg III.
W perspektywie finansowania, przypadającej na lata 2007-2013, komponenty Inicjatywy Interreg III: A, B oraz C zostały zastąpione odpowiednio 3 typami programów: transgranicznymi, transnarodowymi i międzyregionalnymi. Polska uczestniczyła w 10 programach EWT, tj.: w 7 współpracy transgranicznej, w 2 programach transnarodowych: Region Morza Bałtyckiego i Europa Środkowa oraz w programie współpracy międzyregionalnej INTERREG IV C.
Dodatkowo, Polska więła udział w 2 programach transgranicznych (Litwa-Polska-Rosja oraz Polska-Białoruś-Ukraina) w ramach Europejskiego Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP). EISP stanowi inicjatywę Komisji Europejskiej, której zasadniczym celem jest rozwój współpracy między Unią Europejską a państwami partnerskimi spoza UE.
Trzy rodzaje współpracy
Zasadniczą różnicą między 3 typami współpracy był zakres terytorialny, w ramach którego można było realizować wspólne przedsięwzięcia: obszary przylegające do granic państwowych w przypadku programów współpracy transgranicznej, duże zgrupowania europejskich regionów z kilku lub kilkunastu państw w ramach programów współpracy transnarodowej oraz wszystkie regiony UE w zakresie współpracy międzyregionalnej.
Obok zasięgu geograficznego poszczególne typy programów były zróżnicowane pod względem tematyki. Programy transgraniczne służyły przede wszystkim budowaniu więzi łączących społeczności po obu stronach granicy. Ich realizacja służyła wzmocnieniu współpracy poprzez wzrost liczby wspólnych inicjatyw dotyczących między innymi ochrony środowiska, rozbudowy infrastruktury, wymiany kulturalnej czy wzajemnych kontaktów młodzieży. Z kolei programy transnarodowe stanowiły szansę dla wsparcia bardziej innowacyjnych projektów dotyczących zagadnień istotnych dla obszarów należących do kilku państw. Sprzyjały zintegrowanemu rozwojowi UE poprzez inicjowanie planów i koncepcji prowadzących do realizacji ponadnarodowych przedsięwzięć. Współpraca międzyregionalna, obejmująca obszar całej UE, służyła wymianie doświadczeń i dobrych praktyk, a tym samym wzmacniała potencjał instytucji i samorządów w zakresie mechanizmów wspierania rozwoju regionalnego.
Jednolite zasady wdrażania programów
Doświadczenia zdobyte w trakcie realizacji programów Inicjatywy Wspólnotowej Interreg III przyczyniły się do wprowadzenia jednolitych zasad wdrażania programów. Można do nich zaliczyć:
- utworzenie wspólnych Instytucji Zarządzających, Certyfikujących i Audytowych,
- obowiązkowy udział w projekcie co najmniej dwóch partnerów z różnych krajów,
- stosowanie „zasady partnera wiodącego” w realizacji projektów,
- wspólna realizacja projektów,
- utworzenie międzynarodowych Wspólnych Sekretariatów Technicznych wspierających Instytucje Zarządzające we wdrażaniu programów.
Rodzaje programów
Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej z udziałem Polski w ramach współpracy transgranicznej:
- Polska (Województwo Lubuskie) - Brandenburgia
- Meklemburgia/Pomorze Przednie - Brandenburgia - Polska (Województwo Zachodniopomorskie)
- Saksonia - Polska
- Czechy - PolskaPolska - Słowacja
- Południowy Bałtyk (Polska - Szwecja - Dania - Litwa - Niemcy)
- Litwa - Polska
Dla 3 programów transgranicznych EWT (Polska-Brandenburgia, Polska-Słowacja, Południowy Bałtyk) ówczesne Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju (obecnie Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej) było Instytucją Zarządzającą. Funkcje te pełniło również dla 2 programów w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa:
- Polska - Białoruś - Ukraina
- Litwa - Polska - Rosja
Programy z udziałem Polski w ramach współpracy transnarodowej:
- Program Regionu Morza Bałtyckiego
- oprócz Polski uczestniczyły w nim: Dania, Estonia, Finlandia, Litwa, Łotwa, Niemcy (wybrane regiony), Szwecja oraz 3 państwa spoza UE: Białoruś (wybrane regiony), Norwegia i Rosja (wybrane regiony);
- Program dla Europy Środkowej
- oprócz Polski uczestniczyły w nim: Austria, Czechy, Niemcy (wybrane regiony), Słowacja, Słowenia, Węgry, Włochy (wybrane regiony), Ukraina (wybrane regiony).
W ramach współpracy międzyregionalnej Polska uczestniczyła w Programie Interreg IVC.